(Ergin Ergül, Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Enstitüsü, Güvenlik Stratejileri ve Yönetimi Ana Bilim Dalı, 2011).

Çalışma, AİHS’nde yabancıları sınırdışı etme, geri gönderme ve geri vermeye karşı doğrudan ve dolaylı korunmanın bir değerlendirmesini sunmaktadır. AİHS ve protokollerinde, sadece sınırdışı bakımından 4 ve 7 nolu Protokollerin ilgili hükümleri hariç, bu konuda spesifik ve açık hüküm bulunmamaktadır. Bununla beraber, 11 nolu Protokol öncesi Sözleşme organları (Avrupa İnsan Hakları Komisyonu ve Divanı), sonrasında ise AİHM, AİHS’deki bazı hakların garantisini sınırdışı etme, geri gönderme ve geri vermeye genişletmiş ve içtihatlarıyla yabancılar için bu konuda özel ve yüksek bir koruma sağlamıştır.

Doğrudan koruma esas olarak Sözleşmenin 5’inci maddesi ile 4 nolu Protokolün 4 ve 7 nolu Protokolün 1’inci maddelerinden kaynaklanmaktadır. İçtihada dayalı bir mekanizma olan dolaylı koruma ise, ilk olarak, yabancıyı işkence ve kötü muameleyle karşılaşma riski olan ülkelere gönderme yasağı şeklinde Sözleşmenin 3’üncü maddesinden türetilmiştir. Zamanla, aile ve özel yaşama saygı hakkından inanç ve ifade özgürlüklerine kadar birçok hakka genişlemiştir.

Çalışmada, temel olarak HUDOC web sitesinde yer alan AİHK ve AİHM tarafından oluşturulan içtihat hukuku esas alınmıştır. Gerektiğinde içtihatların eleştirel yorumu yapılmıştır. Ek olarak ulusal ve uluslararası doktrinden yararlanılmıştır.

AİHS, halen bu alanda geçmişten daha güçlü anahtar bir rol oynamaktadır. Bu rolün gelecekte kapsam ve derinliği genişleyerek daha da artması beklenmektedir. Türkiye bu konuda, mukayeseli hukuka benzer şekilde, Sözleşmenin tüm standartlarını dikkate alan acil ve kapsamlı bir mevzuat reformuna ihtiyaç duymaktadır.

Anahtar Kelimeler: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, yabancı, sınır dışı etme, geri gönderme, geri verme, dolaylı koruma.

 

 

 

 

 

 

İÇİNDEKİLER

ÖZET…………………………………………………………………………………………………………… I

ABSTRACT……………………………………………………………………………………………….. II

İÇİNDEKİLER…………………………………………………………………………………………. III

KISALTMALAR………………………………………………………………………………………. XI

TABLOLAR…………………………………………………………………………………………… XIII

GİRİŞ………………………………………………………………………………………………………….. 1

 

 

BİRİNCİ BÖLÜM

YABANCI, SINIR DIŞI ETME, GERİ GÖNDERME VE GERİ VERME KAVRAMLARI VE KAPSAMLARI

 

1.1.YABANCI VE TÜRLERİ…………………………………………………………………….. 17

1.1.1. Yabancı Kavramı…………………………………………………………………………. 17

1.1.2. Yabancı Türleri……………………………………………………………………………. 20

1.1.2.1. Vatandaşlık Durumuna Göre Yabancı Türleri…………………………… 21

1.1.2.1.1. Yabancı Devlet Vatandaşları……………………………………………….. 21

1.1.2.1.2. Birden Çok Vatandaşlığı Olanlar…………………………………………. 21

1.1.2.1.3. Vatansızlar………………………………………………………………………… 22

1.1.2.1.4. Mülteci ve Sığınmacılar………………………………………………………. 23

1.1.2.1.5. Göçmenler………………………………………………………………………… 27

1.1.2.1.6. Ayrıcalıklı Yabancılar…………………………………………………………. 29

1.1.2.2. Ülkede Bulunup Bulunmamaya Göre Yabancı Türleri……………….. 32

1.1.2.2.1. Ülkede Bulunmayan Yabancılar…………………………………………… 32

1.1.2.2.2. Ülkede Bulunmaları Usulüne Uygun Olan Yabancılar……………. 32

1.1.2.2.3. Ülkede Bulunmaları Usulüne Uygun Olmayan Yabancılar………. 33

1.2. MUKAYESELİ HUKUK VE ULUSLARARASI HUKUKTA SINIR DIŞI, GERİ GÖNDERME VE GERİ VERME KAVRAMLARI………………………………………………………………… 34

1.2.1. Mukayeseli Hukuk……………………………………………………………………….. 34

1.2.2. Uluslararası Hukuk……………………………………………………………………… 36

1.2.2.1. Genel Uluslararası Hukuk……………………………………………………….. 36

1.2.2.2. Bölgesel Uluslararası Hukuk ve Türk Hukuku…………………………… 41

1.2.2.3. Kavramlar Arasındaki İlişki ve Farklar………………………………………. 46

1.3. TÜRK HUKUKUNDA YABANCILARI SINIR DIŞI ETME, GERİ GÖNDERME VE GERİ VERME İŞLEMLERİ………………………………………………………………………………………………. 49

1.3.1. Yabancıları Sınır Dışı Etme………………………………………………………….. 49

1.3.1.1. İlgili Yasalarda Düzenlenişi……………………………………………………… 50

1.3.1.1.1. Genel Olarak…………………………………………………………………….. 50

1.3.1.1.2. İdari Kolluk Önlemi Olarak Sınır Dışı Etme…………………………. 50

1.3.1.1.3. Güvenlik Tedbiri Olarak Sınır Dışı Etme……………………………… 53

1.3.1.2. Sınır Dışı Etmede Yetkili Makamlar ve Sınır Dışı Kararının

Uygulanması………………………………………………………………………………………. 55

1.3.2. Yabancıları Geri Gönderme…………………………………………………………. 56

1.3.2.1.Sınırda Geri Çevirme……………………………………………………………….. 57

1.3.2.2. Ülkeye Girişin Reddi (Ülkeye Kabul Edilmeme)………………………… 58

1.3.2.3. Çıkışını Sağlama…………………………………………………………………….. 58

1.3.2.4.Mülteci ve Sığınmacıların Geri Gönderilmesi……………………………… 59

1.3.2.5. Yasa Dışı Göçmenlerin Geri Gönderilmesi………………………………… 62

1.3.3. Yabancıların Geri Verilmesi…………………………………………………………. 63

1.3.3.1. Genel Olarak…………………………………………………………………………… 63

1.3.3.2. Geri Vermenin Koşulları………………………………………………………….. 65

1.3.3.2.1. Kişiye İlişkin Koşullar……………………………………………………….. 65

1.3.3.2.2. Fiile İlişkin Koşullar………………………………………………………….. 68

1.3.3.2.2.1. Fiilin Türk Kanunlarına Göre de Suç Oluşturması………….. 68

1.3.3.2.2.2. Suç Teşkil Eden Fiilin Belli Bir Ağırlıkta Olması……………… 69

1.3.3.2.2.3. Geri Vermeye Konu Fiilin Kovuşturulabilir Olması…………. 71

1.3.3.2.2.4. Fiil için Öngörülen veya İnfaz Edilecek Cezanın Ölüm Cezası

Olmaması……………………………………………………………………………………. 72

1.3.3.2.2.5. Fiilin Düşünce Suçu veya Siyasi Suç Niteliği Taşımaması…. 74

1.3.3.2.2.6. Fiilin Askeri Suç Niteliğinde Olmaması………………………….. 75

1.3.3.2.3. Yetkiye İlişkin Koşullar………………………………………………………. 76

1.3.3.3. Geri Verme Usulü……………………………………………………………………. 77

1.3.3.3.1. Yabancı Devletin İstemi……………………………………………………… 77

 

1.3.3.3.2. İlk İdari Safha: Evrakın Diplomatik Kanaldan Alınması ve Adalet

Bakanlığınca İncelenmesi………………………………………………………………… 77

1.3.3.3.3. Adli Safha: Koruma Tedbirleri ve Geri Verme Talebinin

Kabuledilebirlik Kararı……………………………………………………………………. 77

1.3.3.3.4. Son İdari Safha: Bakanlar Kurulunca Değerlendirme……………. 80

1.3.3.4. Özellik Kuralı…………………………………………………………………………. 81

 

İKİNCİ BÖLÜM

AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİNDE YABANCILARIN SINIR DIŞI ETME, GERİ GÖNDERME VE GERİ VERMEYE KARŞI DOĞRUDAN KORUNMASI

 

2.1. YABANCILARI SINIR DIŞI ETME, GERİ GÖNDERME VE GERİ

VERME AMACIYLA ÖZGÜRLÜKTEN YOKSUN BIRAKMA HALİNDE

KORUMA………………………………………………………………………………………………….. 82

2.1.1. Genel Olarak……………………………………………………………………………….. 82

2.1.2. Özgürlükten Yoksun Bırakma……………………………………………………… 85

2.1.3. Maddenin 1-f Hükmü…………………………………………………………………… 87

2.1.3.1. Genel Olarak…………………………………………………………………………… 87

2.1.3.2 . “Kanuna/Usulüne Uygun” İbaresi…………………………………………… 89

2.1.3.3. İşlemlerin Gerekli Titizlikle Sürdürülmesi………………………………….. 97

2.1.4. Sınır Dışı Etme, Geri Gönderme ve Geri Verme Halinde

Özgürlüğünden Yoksun Bırakılanlara Tanınan Güvenceler………………….. 100

2.1.4.1. Suç İsnadından En Kısa Zamanda Haberdar Edilme (Madde 5/2) 100

2.1.4.2. Özgürlükten Yoksun Bırakılmaya Karşı Mahkemeye Başvuru

Hakkı(m.5/4)……………………………………………………………………………………… 103

2.1.4.3. Haksız ve Keyfi Tutuklamalara Karşı Tazminat İsteme Hakkı (m.5/5) 108

2.2. YABANCILARIN TOPLU SINIR DIŞI ETMEYE KARŞI DOĞRUDAN

KORUNMASI………………………………………………………………………………………….. 109

2.2.1. Genel Olarak……………………………………………………………………………… 109

2.2.2. Toplu Sınır Dışı Kavramı……………………………………………………………. 110

2.3. ÜLKEDE YASAL OLARAK İKAMET EDEN YABANCILAR HAKKINDA

KEYFİ SINIR DIŞI ETMEYE KARŞI USULİ KORUMA……………………….. 113

2.3.1. Genel Olarak……………………………………………………………………………… 113

2.3.2. Hükmün Kişisel Uygulama Alanı………………………………………………… 114

2.3.2.1. Genel Olarak…………………………………………………………………………. 114

2.3.2.2. Sınır Dışı Edilecek Kişiye Sağlanacak Garantiler……………………… 116

2.3.3. Maddi Uygulama Alanı……………………………………………………………….. 117

2.3.4. Sınırlamalar………………………………………………………………………………… 118

2.4. SÖZLEŞME’NİN 6’NCI MADDESİNİN DOĞRUDAN KORUMASININ

SINIR DIŞI ETME, GERİ GÖNDERME VE GERİ VERME

OLAYLARINA UYGULANAMAMASI…………………………………………………… 119

2.5. GEÇİCİ ÖNLEMLERE UYULMAMASI NEDENİYLE BİREYSEL

BAŞVURU HAKKININ ETKİN KULLANIMININ İHLALİ……………………. 122

2.5.1. Geçici Önlem Kararları………………………………………………………………. 122

2.5.2.  Sınır Dışı Etme, Geri Gönderme ve Geri Verme Bağlamında Geçici

Önlem………………………………………………………………………………………………….. 124

2.5.3. Geçici Önlem Kararlarının Yerine Getirilmemesinin Yaptırımı……. 125

2.5.3.1.  11 Nolu Protokol Öncesi Dönem……………………………………………. 126

2.5.3.2. 11 Nolu Protokol Sonrası Dönem……………………………………………. 127

 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİNDE YABANCILARIN SINIR DIŞI ETME,  GERİ GÖNDERME VE GERİ VERMEYE KARŞI DOLAYLI KORUNMASI

 

3.1. SÖZLEŞME ORGANLARININ GELİŞTİRDİĞİ DOLAYLI KORUMA

MEKANİZMASI………………………………………………………………………………………. 133

3.1.1. Dolaylı Koruma Kavramı ve Kapsamı………………………………………… 133

3.1.1.1. Genel Olarak…………………………………………………………………………. 133

3.1.1.2. Sınır Dışı Etme, Geri Gönderme ve Geri Verme Bağlamında Dolaylı

Koruma…………………………………………………………………………………………….. 137

 

3.1.1.2.1. Dolaylı Korumanın Sözleşmeye Taraf Olmayan Devletlere

Uygulanması………………………………………………………………………………….. 142

3.1.1.2.2. Dolaylı Korumanın Sözleşmeye Taraf Devletlere Uygulanması 146

3.2. SINIR DIŞI ETME, GERİ GÖNDERME VE GERİ VERME

BAĞLAMINDA DOLAYLI HAKLAR…………………………………………………….. 148

3.2.1. İşkence ve Kötü Muamele Tehlikesi Halinde Sınır Dışı Edilmeme, Geri

Gönderilmeme ve Geri Verilmeme Hakkı……………………………………………… 148

3.2.1.1. Genel Olarak…………………………………………………………………………. 148

3.2.1.2. Gönderme Ülkesinde İşkence ve Kötü Muameleye Maruz Kalma Riski 151

3.2.1.2.1. Gerçek Risk Ölçütü………………………………………………………….. 152

3.2.1.2.2. Riskin Kişisel Olması………………………………………………………… 156

3.2.1.2.3. Gerçek Riskin Kanıtlanması:Esaslı Sebepler ve Asgari Ağırlık

Eşiği……………………………………………………………………………………………… 162

3.2.1.3. Riskin Niteliği ve Türleri…………………………………………………………. 172

3.2.1.3.1. İdam Cezası Riski…………………………………………………………….. 172

3.2.1.3.2. Ölüm Koridoru Bekleyişi Olgusu……………………………………….. 175

3.2.1.3.3. Ömür Boyu Hapis Cezası Riski………………………………………….. 177

3.2.1.3.4. İnsanlık Dışı Ceza Uygulanması Riski………………………………… 178

3.2.1.3.5.Kölelik Rejiminin Olduğu Bir Ülkeye Gönderilme Riski………… 179

3.2.1.3.6. Sağlık Gerekçesine Dayalı Risk………………………………………….. 180

3.2.1.3.7. Askerlikten Kaçmaya Bağlı Risk………………………………………… 185

3.2.1.4. Riskin Kaynağı………………………………………………………………………. 188

3.2.1.4.1. Riskin Kamu Makamlarından Kaynaklanması……………………… 188

2.2.1.4.2. Riskin Üçüncü Kişilerden Kaynaklanması…………………………… 189

3.2.1.5. Riskin Değerlendirilme Anı…………………………………………………….. 192

3.2.1.6. Riskin İdari veya Adli Ulusal Makamlar Tarafından

Değerlendirilmemesi…………………………………………………………………………… 198

3.2.1.7. Diplomatik Güvenceler……………………………………………………………. 201

3.2.1.7.1. Genel Olarak……………………………………………………………………. 201

3.2.1.7.2. AİHM’nin Yaklaşımı………………………………………………………… 202

3.2.1.8. Mülteci ve Sığınmacıların Ülkeden Uzaklaştırılmaları………………… 206

3.2.1.8.1. Güvenli Ülkeler……………………………………………………………….. 206

3.2.1.8.2. Yabancıların 3’üncü Madde ile Mülteci Hukuku Kapsamında

Korunmaları Arasındaki İlişki ve Farklar…………………………………………… 210

3.2.2. Gönderilecek Yabancıların İnsanlık Onuruna Uygun Koşullarda

Tutulma ve Asgari Geçim Koşullarına Sahip Olma Hakkı……………………… 221

3.2.3. Özel ve Aile Yaşamına Saygı Hakkı Kapsamında Yabancının Sınır dışı

Etme, Geri Gönderme ve Geri Vermeye Karşı Korunması……………………. 225

3.2.3.1. Genel Olarak…………………………………………………………………………. 225

3.2.3.2. Özel Hayata Saygı Çerçevesinde Koruma…………………………………. 229

3.2.3.3. Aile Hayatına Saygı Çerçevesinde Koruma………………………………. 233

3.2.3.4. Özel ve Aile Yaşamı Hakkı Başvuruların İncelenmesi……………….. 233

3.2.3.4.1. Müdahalenin Varlığı…………………………………………………………. 235

3.2.3.4.2. Kanunla Öngörülmüş Olma Koşulu……………………………………. 237

3.2.3.4.3. Meşru Amaç……………………………………………………………………. 239

3.2.3.4.3.1. Ülkenin Ekonomik Refahı Amacı………………………………… 239

3.2.3.4.3.2. Kamu Düzeninin Korunması ve Suçların Önlenmesi Amaçları 240

3.2.3.4.4. Orantılılık Denetimi…………………………………………………………. 242

3.2.3.4. Yerleşik veya Uzun Dönemli İkametli Yabancıların Özel ve Aile

Hayatına Saygı Hakkı………………………………………………………………………… 251

3.2.3.5. Normal Yabancıların Durumu……………………………………………….. 260

3.2.3.6. Aile Birleşimi Hakkı……………………………………………………………….. 261

3.2.3.7. Özel ve Aile Hayatı Bakımından Sığınmacıların Karşılaştığı Sorunlar 269

3.2.3.8 .Geri Verme Bağlamında Özel ve Aile Hayatına Saygı……………….. 271

3.2.4. Sınır dışı Etme, Geri Gönderme ve Geri Verme Halinde İşlemin

Yürürlüğünü Durdurucu Etkili Başvuru Hakkı……………………………………. 272

3.2.4.1. Genel Olarak…………………………………………………………………………. 272

3.2.4.2. Uygulama Koşulları……………………………………………………………….. 273

3.2.5. Dolaylı Koruma İçin İleri Sürülen Diğer Sözleşme Maddeleri……….. 283

3.2.5.1. Yaşam Hakkı…………………………………………………………………………. 284

3.2.5.2. Kişi Güvenliği ve Özgürlüğü…………………………………………………… 287

3.2.5.3. Kişinin Gönderileceği Devlette Adil Olmayan Yargılamaya Karşı

Dolaylı Korunması……………………………………………………………………………… 288

3.2.5.4. Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğünün İhlaline Karşı Koruma… 292

3.2.5.5. İfade Özgürlüğü…………………………………………………………………….. 297

3.2.5.6. Ayrımcılık Yasağı…………………………………………………………………… 301

 

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

AİHS PERSPEKTİFİNDEN  AVRUPA BİRLİĞİ MÜKTESEBATI, MUKAYESELİ HUKUK VE TÜRK HUKUKUNDA YABANCILARIN SINIR DIŞI ETME, GERİ GÖNDERME VE GERİ VERMEYE KARŞI KORUNMASI

 

4.1. AVRUPA BİRLİĞİ MÜKTESABATI……………………………………………….. 303

4.1.1. AB Yurttaşlarının Korunması…………………………………………………….. 303

4.1.2. Geri Gönderme Yasağı ve Güvenli Üçüncü Ülkeler…………………….. 304

4.1.3. Uluslararası  İnsan Hakları Koruması…………………………………………. 307

4.1.4. Aile ve Özel Hayat Hakkı Çerçevesinde Koruma…………………………. 313

4.1.4.1. Genel Olarak…………………………………………………………………………. 313

4.1.4.2. Avrupa Yurttaşlarının Haklarının Ailelerinin Yabancı Üyelerine

İçtihadi Genişlemesi…………………………………………………………………………… 314

4.1.4.3. Uzun Dönemli İkamet Eden Üçüncü Ülke Vatandaşı ve Aile Birleşimi 315

4.1.4.4. Mülteci ve  Sığınmacılar ile  İkincil Koruma ve Geçici Korumadan

Yararlananlar……………………………………………………………………………………. 318

4.2. MUKAYESELİ HUKUK…………………………………………………………………… 320

4.2.1. Genel Olarak……………………………………………………………………………… 320

4.2.2. Alman Hukuku………………………………………………………………………….. 323

4.2.2.1. Geri Gönderme Yasağı…………………………………………………………… 323

4.2.2.2. Uluslararası  İnsan Hakları Koruması…………………………………….. 325

4.2.2.3. Yabancının Özel ve Aile Hayatı Hakkı……………………………………… 327

4.2.3. Fransız Hukuku…………………………………………………………………………. 329

4.2.3.1. Genel Olarak…………………………………………………………………………. 329

4.2.3.2. Geri Gönderme Yasağı…………………………………………………………… 329

4.2.3.3. Uluslararası İnsan Hakları Koruması……………………………………… 330

4.2.3.4.  Yabancının Aile ve Özel Hayat Hakkı……………………………………… 333

4.2.4. İsviçre Hukuku………………………………………………………………………….. 335

4.2.4.1. Geri Gönderme Yasağı…………………………………………………………… 335

4.2.4.2. Uluslararası İnsan Hakları Koruması……………………………………… 336

4.2.4.3. Yabancının Özel ve Aile Hayatı Hakkı……………………………………… 337

4.3. TÜRK HUKUKU………………………………………………………………………………. 338

4.3.1. Genel Olarak……………………………………………………………………………… 338

4.3.2. Geri Gönderme Yasağı………………………………………………………………. 339

4.3.3. Uluslararası İnsan Hakları Koruması………………………………………….. 347

4.3.3.1 .Genel Olarak………………………………………………………………………… 347

4.3.3.2. Yabancının Uzaklaştırılacağı Ülkede Ölüm Cezası Veya İnfazıyla

Karşılaşma Riski………………………………………………………………………………. 353

4.3.3.3. Yabancının Uzaklaştırılacağı Ülkede İşkence ve Kötü Muamele Riski…. 355

4.3.3.4.Yabancıların İnsanlık Onuruna Uygun Koşullarda Tutulmaları… 357

4.3.4. Aile ve Özel Hayat Hakkı……………………………………………………………. 360

 

SONUÇ…………………………………………………………………………………………………….. 364

KARARLAR DİZİNİ……………………………………………………………………………….. 387

AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ KARARLARI……………………. 387

AVRUPA İNSAN HAKLARI KOMİSYON KARARLARI………………………. 394

KAYNAKÇA…………………………………………………………………………………………… 396